Zespół badaczy z Państwowego Instytutu Geologicznego–PIB oraz Uniwersytetu Jagiellońskiego zidentyfikował w Górach Świętokrzyskich ślady, które mogą być najstarszym znanym dowodem prób poruszania się kręgowców po lądzie. Liczące ponad 400 milionów lat skamieniałości pozostawiły ryby dwudyszne – o około 10 milionów lat wcześniej niż pojawiły się pierwsze w pełni lądowe czworonogi (tetrapody).
Odkrycia dokonali: dr hab. Piotr Szrek, Katarzyna Grygorczyk, dr Sylwester Salwa, dr Patrycja Dworczak oraz prof. Alfred Uchman. Wyniki badań opublikowano w czasopiśmie Scientific Reports.
Ryby dwudyszne, dziś reprezentowane przez nieliczne gatunki, są określane mianem „żywych skamieniałości”. Potrafią przemieszczać się po lądzie w poszukiwaniu wody, a w okresach suszy zakopywać się w osadzie i zapadać w letarg. Skamieniałości z wczesnego dewonu są wyjątkowo rzadkie – pierwsze fragmenty znaleziono w rejonie zamku Krzyżtopór w Ujeździe w 2016 roku, co zapoczątkowało długofalowe badania. Najnowsze ślady, odkryte w latach 2020–2021 w Ujeździe i Kopcu, zachowały się w doskonałym stanie dzięki warstwie pyłu wulkanicznego, która niemal natychmiast przykryła świeże odciski.
Oznaczone jako Reptanichnus acutori („czołgający się pionier”), ślady nie są jedynie odciskami płetw. Dokumentują one złożony ruch zwierzęcia – od śladów wleczenia ciała, przez odciski tułowia i ogona, aż po charakterystyczne wgłębienia pozostawione przez pysk, którym ryba „kotwiczyła się” w podłożu, by podciągnąć resztę ciała. Eksperymenty z żyjącymi dziś rybami z rodzaju Protopterus wykazały niemal identyczny wzór poruszania się.
Co szczególnie ciekawe, analizy wykazały, że dewońskie ryby dwudyszne niemal zawsze wbijały pysk w osad, przechylając go w lewą stronę. Zespół badaczy zidentyfikował 35 takich „lewoskrętnych” śladów, co stanowi najstarszy znany dowód lateralizacji u kręgowców – czyli przewagi jednej strony ciała nad drugą, podobnie jak u współczesnych ludzi dominuje prawa lub lewa ręka.
Źródło: Nauka w Polsce
